Lozan Antlaşması, Türkiye’nin Kurtuluş Savaşı’nda kazandığı zaferin devamıdır, bir anlamda kurucu belgesidir. İsviçre’nin Lozan (Lausanne) şehrinde gerçekleştirildiği için bu şehrin adını taşır. Mudanya Barış Görüşmeleri’ndeki başarısından dolayı İsmet İnönü Dışişleri Bakanlığına getirildi ve Lozan’a baş delege olarak gönderildi. Lozan Konferans 20 Kasım 1922’de başladı, ilk dönemi 4 Şubat 1923’e kadar sürdü. İkinci dönem 23 Nisan 1923’te başladı ve 24 Temmuz 1923’te sona erdi. Konferansa sekiz devlet davet edildi. Bunlar; İngiltere, Fransa, Japonya, İtalya, Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya. Amerika Birleşil Devletleri gözlemci olarak katıldı. Bu ülkelerden başka Boğazların durumu için Sovyet Rusya ve Bulgaristan’la ticaret konusu için de Belçika ve Portekiz’le görüşmeler yürütüldü. Türkiye – Irak sınırının belirlenmesi daha sonraya bırakıldı ve 143 maddeden oluşan Barış Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile Türkiye’nin sınırları ve Boğazlar üzerinde egemenliği dünya tarafından tanındı, Kapitülasyonlar ve azınlıklarla ilgili sorunlar çözüldü. Lozan bir eşitlik belgesidir. Lozan, I. Dünya Savaşı’nı sona erdiren antlaşmalar içinde tek onurlu belgedir. Bu da kurulmakta olan yeni Türkiye’nin başarısıdır. Ayrıca Lozan mazlum devletlere örnek olmuştur, bağımsızlık mücadelesi ateşini körüklemiştir. Lozan, bir ekonomik bağımsızlık belgesidir ve ekonomiyi millileştirmenin ilk adımıdır. Kapitülasyonların kaldırılması ve Dûyun-u Umumiye borçlarının ödenmesinin bir plana bağlanarak, 1954 yılında bitecek biçimde devlet tarafından ödenmesi planını oluşturmuştur. Ve tabii ki Lozan bir siyasal bağımsızlık belgesidir. Türkiye’yi bağımsız bir devlet olarak tanıyan ve bunu uluslararası planda tescil eden belgedir. (Hatıralarla Karşılaştırmalı NUTUK, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2.Baskı, İstanbul, Ağustos 2020)
- 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması, TBMM’de 23 Ağustos 1923’te tasdik edilmiş, Müttefikler de Antlaşmayı onaylayarak, Lozan Antlaşması 6 Haziran 1924’te yürürlüğe girmiştir.
- Atatürk’ün deyişi ile, “Lozan, Türk milleti aleyhinde hazırladığı sanılmış büyük bir suikastın yıkılmasını ifade eden bir belge, Osmanlı devrine ait tarihte eşi görülmemiş bir siyasi zafer eserini oluşturmaktadır.” (Prof. Dr. İsmet Giritli, Kısa Türk Devrim Tarihi, 4. Baskı, Ekim 2001, Beta Basım, Vize, Kırklareli).
- Dünyaca ünlü devlet sanatçımız, orkestra şefi Gürer Aykal, Türkiye Cumhuriyeti’nin tapu belgesi olarak kabul edilen Lozan Barış Antlaşması’nın 100’üncü yılı için sözlerini Anayasa Mahkemesi Onursal Başkanı Yekta Güngör Özden’in yazdığı bir marş besteledi. Gürer Aykal “Lozan büyük bir zaferdir. Müzikte “büyük’ün karşılığı majördür. O nedenle Lozan Marşı majör tonda bestelenmiştir” diyor. Gürer Aykal’ın Lozan Anlaşması’nı imzalayan İsmet Paşa’nın kızı İnönü Vakfı Başkanı Özden Toker’e sunduğu “Lozan Marşı” nın sözleri şöyledir:
“Kurtuluşun bayrağı / Lozan Kahramanları / Atatürk’le İnönü / Açtılar çağdaş yolu / Lozan’da milletler tanıdı Türkleri / Atatürk’le İnönü / Lozan Kahramanları / Yenildi Karayazgı / Tanıdı dünya bizi / Lozan’da Türkün sesi / Devrimler dizi dizi / Lozan’da milletler tanıdı Türkleri / Atatürk’le İnönü / Lozan Kahramanları / Bağımsızlık belgesi / Tanıdı dünya bizi / Lozan’da destan yazdık / Yüzler ak alın açık / Cumhuriyet’le birlikte ulus olduk Türkiye’m / Atatürk’le İnönü / Lozan Kahramanları. (İhsan Yılmaz, Hürriyet 4.7.2023).
