İslam için İran mı, İran için İslam mı?

Kaymaz QARAQAN

İran İslam Cumhuriyeti´nin iç ve dış politikalarına göre İslam-Ümmet söylemi iki yaklaşımda inceleniyor; 1- 1979´dan sonra İran İslam İhracı´na odaklanarak İsalmi idealizm yaklaşımı. 2- 1989´dan sonra Ayetullah Hamaneyi´nin görev süresindeki dış politikada realizm yaklaşımı. Birinci çağ dilimi içinde Ayetullah Humeyni 1981´de ilk olarak İran İslam İhracı´nı söylemiştir ve 1983´te ? Devrimimizi tüm dünyaya ihraç edeceğiz, çünkü devrimimiz islamidir?[1] diye söylemiştir. [2]Bu bakımdan Islam-Ümmet söylemi, İran-Fars milliyetçiliği´ne önceliği vardır. İslam devriminin ilk Başbakanı Mehdi Bazirgan, Ayetullah Humeyni ile anlaşmazlığa düştüklerinde şöyle demişti; ?İmamla anlaşamadığımız konu basit ama önemli. İmam İran´ı İslam için istiyor biz ise İslam´ı İran için istiyoruz?.[3] Bu yorumda İran, İsalm için araç gibi gözüküyor. Fakat bu yorumda, yorumun basit olduğundan dolayı, Ayetullah Humeyni´nin bakış açısından ?İsalm nedir? diye kavranılmaz. Ayetullah Humeyni Sahife-yi İmam (????? ????) adlı kitbında, 1979´un devrim civarındaki günlerde söyledeği (?Lâ Şiîyye ? Lâ Sunniyye! Vahdet-i İslâmiyye? (Şiilik ? Sünnilik yok, İsalm birliği))[4] şiarını niçe ay sonra yoğurarak ?İsalmi kavramları, Şii öğretileri ve Farsçayı geliştirme? İran İsalm devriminin en belirgen ihracat amaçlarındandır diye vurgulamıştır.[5] Belelikle Ayetullah Humeyni bakış açısından ?İsalm nedir? soruluyorsa ?Şiileşerek Farsça konuşmaktır? diye doğru onaylanabilecek! Acaba 1979 Devriminin ilklerinde İslam ümmetinin vahdetini ve İslam ümmetinin birliğini her şeyin üzerinde tutan Ayetullah Humeyni neden evreni Şii ve Fars bir devrime dönüştürmek istiyor muymuş? Görüşlerine göre yorumlanabilir ki ?Şiileşme ve Farslaşma? müsülman ümmet temellerinin özüdür. Peki bir konuşmada, Türkçülüğü İslami öğretiye aykırı bir fikir olarak değerlendirdiği[6] akıldan uzak olmayacak. Farsçaya aşırı tavırlarla özen vermesi defalarca gözlemlenebilir. 12 Aralık 1979´da Farsçayı İngilizceden, Türkçeden ve Fransızca´dan ve başka dillerden arındırmaya davet ediyor,[7] 08 Eylül 1979´da bir eczanenin yabancı [Farsça olmayan] bir adı varsa adını değiştirmeyeceği kadar ondan satın almayın diye ısrar ediyor,[8] 08 Kasım 1983´te bir kitapta yabancı [Farsça olmayan] sözcük kullanışını suçlayarak o kitabın okumamasına buyruk veriyor.[9] Birinci çağ dilimi içinde, Ayetullah Humeyni´nin İsalmcılık-Şiilik ile İrancılık-Farslık düşüncesinin ardından 1979´da kurulan örgüt ?Uluslararası El Mustafa Üniversitesi? (????? ??????? ????????) idi. Bu Kurumun eski başkanı Alireza Arafi 1994´te böyle söylemişti; ?Bu örgüt aracılığıyla dünya çapında yaklaşık 50 milyon Şii´ye dönerek Farsçayı da öğrenmişlerdir?[10]. İkinci çağ dilimi içinde, 1989´dan sonra birtakım örgütlerin ?İsalm için? vurgulanan ereği çok ilgi çekicidir. 1989´da Fars Dili ve Fars Edebiyat Akademisi kuruluyor. Bu örgüt Riza Pehlevi döneminde (1935´te) ve Muhammed Rıza Pehlevi döneminde de (1968´de) kurulmuştur! Amma önceki dönemlerin aksine bu üçüncü kez tekrar kurulan örgüt Farsçaya değil İslam´ı savunmak için oluşmuş olmuş diye egemenlik tarafından yanıtlanıyor! İran rejimi, İsalm´ı evrenleştirmek izahlarıyla 58 Müsülman ülkede ?Fars Dili Geliştirme konseyi?ni daha sonra ise ?Fars Dil ve Fars Edebiyat Merkezi?ni oluşturmuş. Bununla birlikte 2010´da İran İsalm Cumhuriyeti´nin dış alanında bütün İsalm´ı yayımlıyan örgütler Saadi Vakfı örgütü altında odaklandılar. Geçerli verilere göre 1996´dan 2005 yılları arasında ?İslam için? 26000´den fazla Farsça kitap, 2420 Farsça CD ve Farsça dil öğretimi 58 Müsülman ülkede dağıtılmıştır.[11] Ayetullah Hamaneyi birtakım İslam´dan konuşmak sırasında Farsçayı da söz konusu ediyor, Farsçanın gelişmesine ve yükselmesine özen göstererek[12] ?Farsçanın durumu beni kaygılandırıyor ve bu yüzden İslam´ın tehlikede olduğunu seziyorum? diye vurguluyor.[13] Peki Ayetullah Hamaneyi İslam dünyasındaki toplumlar için ise hiç tasalanıp kaygılandı mı? 1988´den 1994´e kadar Karabağ Savaşında İran, Rusya ve Yunanistan ile birlikte Ermenistan Soveyt Sosyalist Cumhuriyeti´ne taraftar olmuştur.[14] Bosna Savaşında 1992´den 1995´e kadar 110000 müsülman kişinin soy kırımına ve Rus-Çeçen Savaşları 1994´ten 1999 yılları sırasında 100000 müsülman ölmesine, uluslararası alanda İran İsalm Cumhuriyeti tarafından hiç bir tepki gösterilmedi ve ayrıca İran resmi hükümet medyası da şu müsülmanlar üzerine soy kırım haberlerini İran sınırları içinde baykot ederek yansımadı. İslam´ı söz konusu eden İran egemeni ile medyaları arasında bu sessizlik, bu söz söylememek, bu tepki göstermemek muhakkak ki İslam için ve İslam ümmetine göre yapılmıyor. 2018´de ABD Dışişler Bakanı Mike Pompeo İran dini lideri Ali Hamaneyi´yi Uygur Türk Müsülmanlarına karşı Çin Devleti tarafından uygulanan zülumlere sessiz kalmasından dolayı kınadı. Pompeo kişisel Twitter sayfasından; ?Ali Hamaneyi kendini İsalm dünyasının lideri olarak görüyor, anacak rejimi yüzbinlerce müsülman vatandaşını tutuklayan ve onlara zulüm eden Çin devletine ?en büyük İran petrol alıcısına- karşı sessiz kalmıştır? şeklinde açıklamada bulundu.[15] Belelikle gördüğümüz gibi İran-Fars milletçiliğinden başka konularda ağzını bıçak açmayan İran İslam Cumhuriyeti öyle bir İslam yapılı ki İslam´ın bizzat kendisini aksettirmeyecek gibi betimlenmiş. İran rejimi İslami kıyafet içinde milletçiliğe dans eden gövdesi yalnızca müsülmanları Farslaştımak için zonkluyor. Bu bütüncül yapının dış politikası İslam Devrim İhracatı´na değil Fars dil ve Fars Edebiyat´ının İhracatı´nı amaçlamaktır. Demek İslam´ı söz konusu etmekten ve İslam´ı yamak etmek ereğiyle kendi İran-Fars milletçiliğini kastediyor. Anlaşıldğı gibi dün Mehdi Bazirgan açıkladığı anlaşmazlık nedeni doğru değilmiş ve bugün İran İsalm Cumhuriyeti´nin tasası veya kaygısı ümmet birliği için değil. Aksine, İslam bayrağını yeşil boyalı süngülere takarak altında İran-Fars söylemini sınırları içinde ve dışında yayımlamak istiyor; bu yüzden ?önce can sonra canan? Türk atsözünü anımsamak çok uygun görünür.   Kaymaz QARAQAN (M.R.A.M) Tahran 28 Kasım 2019 [1]- ???? ?????? ?????? ??????? ???? 1382? ????? 5? ??????? ????? ???? ?????? ????? ?????: ?????? ?????? ? ???? ???? ??? ?????? [2]- ????? ????  14101359 [3]- ???????? ???? (1363). ?????? ????? ?? ?? ????? ?????? ???????? ?????? ??? ????? 1363? ? 93 [4]-https://tr.farsnews.com/islam/news/13980311000523 [5] - ???? ?????? ?????? ??????? ???? [6]- Sarıkaya, Yalçın (2008), Tarihi ve Jeopolitik Boyutlarıyla İran´da Milliyetçilik, İstanbul, Ötüken Neşriyat, sf. 375. [7]- 21 ??? 1358 ????? ?? ??? ???? ??? 1400. ????: ?? [8]- 17 ?????? 1358 ????? ?? ??? ???? 1399. ????: ??. ?????: ??? ????? ? ???????? ?? ?????. ????: ??????? ??? ????? [9]- ??? 17 ???? 1362 ????? ?? ??? ??? 1404. ????: ?????? ?????? ?????? [10]- ???????? 8 ????? 1396 [11]- ??????? ????? (1396). ???? ?????? ?????? ? ???? ?????? ??? ? 14 [12]- ???? ??????? ?????? 1391? ????? 116 [13]- ???????? ??? ? ????? ????? ?????? 7 ????? 1398? ?? ???: 2435419 [14]- Herszenhorn, David M. (5 June 2012), ?Iran and Azerbaijan, Already Wary Neighbors, Find Even Less to Agree On?. The New York Times. Retrieved 17 June 2013. [15]- Araznews, 14 Eylül 2018, Haber kodu: 3716 (Araznews.org/tr/?p=3716).