Biyan Erge (Kırım Tatar Türkçesi)
Qaçıda oyle taşlar bar, olarğa baqsan, teren tüşüncege dalasın. Olarnı insan yonıp yaptımı, yoqsa tabiat yarattımı?..Asılında olar aqqında şöyle laflar kete. Koyde Zeliha adlı bir qız yaşay eken. Tabiat onı iç bir şeyden qıtmağan: dülberlernin - dülberi, yuregi bol, aqıl - zekaveti yerinde. Kozleri de pek dülber, em nasıl da dülberler ya, bazarda yurgende barıp da bir de bir er kişige baqsa, şu ande qavğa - kotek koterile.
Qız mana baqtı.
Yoq, o mana baqtı. - qavğa - şamata alış - veriş degen şeyni bile toqtata.
İşte, bundan sebep Zeliha bazarğa çıqmağa saqına, - elbet, qavğa - kotek çıqqanını kim ister?!
Ya dudaqları, ah şu dudaqlar, dersin pişip yetken vişne. Onın yanaqları aqqında ne demek mümkün? Eger Zeliha yolda ketse, yol kenarlarında çeçek açqan itburunlar onı kunlep, solıp başlaylar.
Kirpikler, desen hançer. Yoq, yelpaze, Zeliha kozlerini açıp yumğanda yanındaki adamnın yüzüne mis qoqulı yelçik urula.
Zelihanın saçları sim - siya, uzun ve yımşaqlar. Ozü ise selbi kibi yüksek boylu ve ince belli, qaviy endamlı, ayaqları onı yel kibi uçuralar.
Zeliha faqır anasınen beraber yaşay ve beraber yaşay ve beraber keten toquy ediler. Ketenler, desen, uzundan - uzunlar: olarnı boylap yursen, yorulırsın.
Em pek inceler, olarnen yüzünni sürtkende, ozünni kuneş şavleleri içinde is etesin.
Yaşamaq içün pek çoq keten toqumaq kerek. Suvğa çoq basma çayqamaq zarur. Ya bu qadar suvnı qaydan almalı? Qaçı özeninde suv az, em anda suv bir kun olsa, eki kun qurıp qala. Zeliha - ayneci qız. O yırlap başlasa, suv onın yanında toqtay, toplana, qıznın yırını dinley. Aşağıda ise, suv yoq, dep er kes darıla.
O desen, em yırlay, em işini yapa. Onı bitirgen son evlerine qayta. Suv da aman ogge ıntıla, oz yolunda bir şey qaldırmay, yuvıp - yıqıp kete. Adamlar, suv taşqını keldi, deyler. Asılında ise bu doğru degil, Zeliha yırlamaqtan toqtadı. Onı dinlep turğan suv kene oz yoluna aşıqtı.
Zeliha asılında yahşı qız edi, çeber, şen ve acayip yırcı. Vadiyde ise, Zelihadan oyle çoq uzaq olmağan, zalım Topal - bey yaşay eken. Onın sükünetli qalesi dağnın yüksekliğine yerleşken, ve onı saibinin ozü kibi şevqatsız qaravullar qoruy ekenler. Lakin beynin eki oğlu babasından da fena eken. Olar dünyağa kelgende, ebanay qartiy ananı acığan alda başını sallağan.
Sen oğrağan belanı tasvir etmeknin çaresi yoq. Eki oğlan doğurdın, lakin quvanmağa şey yoq, ağlasan yeridir. Çünki ekisinin de yürekli yoq, - dedi qartiy qadınğa.
Qadın kuldi. Balalarnın yürekleri yoq eken. Ya o ana da, oz balalarını yüreksiz qaldırırmı?
Men olarğa oz yüregimi yarımşar etip beririm. Ana yuregi pek kuçlü ola, ekisine bir ana yuregi yeter,- dedi qadın.
O şay da yaptı. Amma ana yanıldı. Oğlanlar pek yaramaz olıp ostiler, biri - birinen daima sögüşip, davalaşıp yure ediler. Piçaqqa yapışqan vaqıtları da oldı. Em olar ğayet tembel ediler.
Er kesten ziyade kimler talaştılar? Beynin oğulları. Er kesten ziyade kimler aramlıq yaptılar? Beynin oğulları. Anaları ise olarnı erkeledi. En yahşı tonlarnı, en yahşı qalpaqlarnı, en yahşı çızmalarnı - er şeyni olarğa alıp berdiler. Olar ise iç bir vaqıt memnün olmadılar.
Oğullar osip buyugen son, bey olarnı qanlı çarpışuvlarğa yolladı. Olar uzaq ülkeler boylap, bir qaç yıl çapqınlıq yapıp yurdiler, evge qaytmadılar. O diyarlarda talap alğanlarını kervan - kervan etip, babalarına yolladılar. Baba ise bularğa pek quvandı. Niayet, Topal - beynin oğulları evlerine qaytıp keldiler. Olarnın tek qolları degil de, yürekleri de qanğa bılanğan edi. Olar deşetli oyun öğrendiler, bu oyun adamğa oq atmaq, esirlerni öldürmekten ibaret edi.
Er kesni qorqu bastı. Ağa - qardaşlar qaranlıq tüşkeninen koylerge bastırıp kire ve sakinlernin evlerine basa, qıymetli şeyler olsa, çaypay, qızlarını alıp kete ediler. Bu qızlarnın iç biri Topal - beynin evinden sağ çıqmadı.
Ağa - qardaşlar avdan qaytarken Zeliha yaşağan köyden keçkende, olarnın közlerine dülber ilişe, ve er biri bu qız menimki olacaq, dedi.
Ağızınnı qapat, qıyış bacaq! - bağırdı biri ekincisine.
Qıyış bacaq olsam ne, - cevaplandı o, - er alda men senden eki ses evelce doğdım.
Ağa - qardaşnı afaqan biyledi ve ekisi biri - birinin ustüne atıldı. Son birden toqtadılar. Biri ekincisinden : '' Qıznı evel kim tutsa, onınki olsun, yahşımı?'' - dep soradı.
Ekisi biri - birine yırtıcılar kibi baqtılar. Olarnın fena adamlar olğanı yürüşlerinden belli edi. Hırsızlar kibi pısıp, etrafqa koz etip kettiler.
İşte, Zelihalarnın evçikleri. Qız kimdir pencerelerine soqulayatqanını abayladı. Şu ande anasına haber etip, ozü tışqa atıldı. Ona koynin içine qaçmaq kerek edi, o ise yolğa çıqtı. Peşinden anası da çaptı.
Niayet, Zeliha yoruldı ve anasına baqıp:
Vay, anacığım, pek qorqam. Biz olardan qurtulıp olamaycaqmız, ğaliba! - dedi.
Sen qaç, qızım, ogge çap, toqtama!..
Zeliha anası degen kibi yaptı, ama ayaqları yorğunlıqtan kesildiler. Ağa - qardaşlar ise ona mına - mına yeteyim, dep çapalar. Qız arttan olarnın nefesini de eşite. Melünlar qızğa ekiside bir vaqıtta yetiştiler, ona yapıştılar, qıznı ozlerine, guya yırtacaq kibi, çekelediler, Zeliha telaş ile:
Zalım adamnın qolunda olmaq istemeyim, - dep bağırdı. - Eyisi taş kesileyim. Siz, lanetler de, yapqan zalımlıqlarınız içün, taşlarğa çeviriliniz! - dedi.
Qıznın pak yüreğinden çıqqan bu sözler qabul olundı. O yavaş - yavaş taşqa çevirildi. Ağa- qardaşlar da onın yanında qaya kesildiler. Olarnın peşinden yetip kelgen ana bu manzaranı korip şaşmaladı, fiğan qopardı:
Men bütün omürüm boyu qızımnın yanında qalmaq isteyim, - dedi.
Ananın sözleri de yerine keldi, o qıznın yanında taşqa çevirildi.
İşte, Qaçı vadiysinde bu taşlar ala daa turalar.
Bu ikayede bir türlü yalan yoq. İnsanlar bu taşlar yanına sıq - sıq keleler, dinleneler. Qalbi temiz adamlar ananın için - için ağlayatqanını eşiteler.
