“Güçlü Düşünüş” yaratıcılığın verdiği hazzın kaynağıdır ve en az tutku dolu bir aşk kadar etkili bir insani duygudur.

TRİZ, Rusça "Teoriya Reşeniya İzobretatelski Zadaç" sözcüklerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. Bu Rusça ifade "Yaratıcı Problem Çözme Kuramı" anlamına geliyor . 1946'da patent bürosunda çalışan mühendis Genrich Altshuller binlerce patenti incelemiş, buluşların 40 temel prensibe indirgenebileceğini görmüş. TRIZ, 1985'e kadar çeşitli yöntemlerin katılması ile gelişmiş, neredeyse bir uzmanlık alanına dönüşmüş. Altshuller'e göre patentlerin % 75'i basit iyileştirmelerden ve küçük değişikliklerden oluşuyor. %20'lik bir kısım başka teknolojik alanlardan gelen yöntemlerin de kullanıldığı yenilikler. Patentlerin sadece % 5'i temelden bir değişiklik veya gerçek bir buluş şeklinde. Altshuller, sorunların beyin fırtınası gibi rastgele yöntemler yerine, sistematik bir yaklaşımla çözülebileceğini savunmuş. TRIZ'in, "TRİZ Prizması" denen, genel sorun çözme modelinin üç adımı var: 1- eldeki problemi soyutlayarak genel bir problem şeklinde ifade et, 2- genel problemden 40 Temel prensibe giderek genel bir çözüm bul, 3- genel çözümü gerçek duruma uygulayarak problemi çöz. TIP VE TRİZ Bu yazıyı yazarken TRİZ prizmasının tıpta hekimlerin hep uyguladığı bir yöntem olduğunu farkettim. Hekimler önce hastanın şikayetlerini dinler, muayene eder, tetkikler ister. Bu bulguların yönlendirmesiyle genel hastalık gruplarına giderek bir tanı koyar, genel tedavi yaklaşımlarının içinden hastaya en uygun olanı seçer. Genel problemler ve genel çözümler aşamasında, mühendislerin "Altshuller'in 40 Buluş Prensibi"ne başvurması gibi, tıp doktorları da, örneğin, "Harrison'un İç Hastalıkları" kitabında anlatılan 450 hastalığı dikkate alırlar. PROBLEMİ İYİ İFADE ETMEK Çözümü aranan problemin en yakın olduğu genel problemi bulma aşamasının en çok yaratıcılık gerektiren adım olduğu belirtiliyor. Bu adımda problemi değişik şekillerde ifade etmek ve bazı yardımcı yöntemleri kullanmak gerekiyor. Problem iyi ifade edilirse çözüm kendiliğinden ortaya çıkıyor. Örneğin, bir montaj sürecinde, üç parça belli bir pozisyonda tutulurken dördüncü parçanın eklenmesi gerekiyor. Bu üç parça geçici olarak nasıl bir arada tutulabilir? Gres, tutkal, iple bağlama gibi çözümler verimli olmuyor. Soruyu "Üç METAL parça geçici olarak nasıl bir arada tutulabilir?" diye sorunca hemen akla mıknatıs geliyor (*). ÇELİŞKİLER MATRİSİ Genellikle bir sorunun çözümü birtakım çelişkiler içerir. Mesela çelik borular kullanarak çok sağlam bir bisiklet yapabilirsiniz. Ama çelik borularla yapılan bisiklet ağır olur. Burada "hareketli cismin ağırlığı" ile "dayanıklılığı" çelişiyor. Böyle çelişki durumlarında genel soruna ulaşmak için, 39 satır ve 39 sütundan oluşan, "Çelişkiler Matrisi" kullanılır. Matriste, "Ağırlık" satırı ile "dayanıklılık " sütununu kesiştirdiğnizde karşınıza "40 Prensip"ten çözüme yarayacak olanların numaraları çıkar. İDEAL MAKİNA Altshuller, birden kafada bir lamba yanması şeklinde oluşan sezgisel (heuristic) çözümleri tamamen reddetmiyor, ama sistematik bir yaklaşımın daha uygun olduğunu düşünüyor. O nedenle Altshuler, hep buluşlara giden sistematik yöntemler bulmak için çalışmış. Bu yöntemlerden biri de sorunu çözecek ideal bir makineyi hayal etmek. Kimyada ideal gaz kanunu, veya fizikte varsayılan sürtünmesiz düzlemler gibi, ideal bir makinenin nasıl bir şey olacağını düşünmek bizi yararlı bir buluşa yönlendirebilir. İdeal makinenin özelliklerini belirlemek, beyin fırtınası gibi rastgele fikir arayışları sırasında fikirlerin takılıp kaldığı bir döngüden çıkmaya yardımcı olur. ARİZ ARİZ Rusça "Yaratıcı Problem Çözme Algoritması" ifadesinin baş harflerinden oluşan bir sözcük. Teoride bahsedilen yöntemleri kullanarak adım adım nasıl çözüme gidileceğini gösteriyor. ARIZ-71 versiyonu, altı kısımda verilen 36 adım ile araştırmacıyı çözüme götürüyor. Kısım başlıkları şöyle: 1-Problemi seç, 2- Problemi kesin tanımla, 3- Analiz aşaması, 4- Ulaşılan kavramın ön analizi, 5- Uygulama aşaması, 6- Sentez aşaması Bu adımlarda ilerlerken, TRİZ'in "Çelişkiler matrisi", "İdeal Makine" gibi bütün tekniklerini sırayla uygulanıyor. ALTSHULLER'İN YAŞAMI Genrich Altshuller 15 Ekim 1926'da bugün Özbekistan'ın başkenti olan Taşkent'te doğdu. Bakü'de Azerbaycan Endüstri Enstitüsünden mezun oldu. 1946 yılında Hazar Denizi Donanmasının patent bölümünde çalışmaya başladı. 1948'de Stalin'e bir mektup yazdı. Mektubunda, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinde, yeniliklere ve yaratıcılığa olan yaklaşıma, kaos ve cehaletin hakim olduğunu belirtiyordu. Bu mektup ve diğer eleştirel davranışları nedeniyle 1950'de tutuklanarak çalışma kampına gönderildi. Kamplarda geçen zamanında, boş durmadı, kendisi gibi tutuklu mühendis ve matematikçi arkadaşlarıyla TRIZ üzerinde çalışmaya devam etti. Stalin'in ölümünden sonra, 1954'te serbest bırakıldı. "Yenilik Algoritması" başlıklı kitabını 1969'da yazdı (*), 1998'de vefat etti. TRIZ metodu günümüzde sadece mühendislik alanında değil, sosyal alanlarda da uygulanabiliyor. Bir çok ülkede TRIZ grupları var. Türkiye'de http://www.trizturkiye.com adresinde yaralı bilgiler veriliyor. SONUÇ "Altshuller her toplumun, hem etik hem de ekonomik açıdan, refahının büyük ölçüde o toplumdaki yaratıcı bireylerin oranına bağlı olduğunu savunuyordu. İnsan türünün evrimini sürekli kılarak etik ve ekonomik amaçlarımızı gerçekleştirmemizi sağlayacak olan düşünsel gücümüzü tam anlamıyla kullanamazsak hayatımızı devam ettirmeyi başaramayız. Bu nedenle bireylerin elinden asla alınamayacak olan "Güçlü Düşünüş" becerilerini geliştirme hakkı, yaşama, çalışma, özgürlük, vicdan özgürlüğü, düşünce özgürlüğü gibi temel hak ve özgürlükler arasında sayılmalıdır. Toplum açısından son derece önemli olmasının yanı sıra, "Güçlü Düşünüş"ün özel bir çekiciliği daha vardır: "Güçlü Düşünüş" yaratıcılığın verdiği hazzın kaynağıdır ve en az tutku dolu bir aşk kadar etkili bir insani duygudur." (*) Karşılaştığımız bir problemin çözümünü ararken TRIZ yöntemi de seçeneklerimiz arasında bulunsun. (*) Genrich Altshuller, Yenilik Algoritması. Sistem Yayıncılık. İstanbul 2013 TRIZ konusunda yararlı bir kitap: